Türkçede sakin şehir anlamına gelen Cittaslow, gürültü ve hava kirliliği ile boğuştuğumuz günümüzün dünyasında bir nimet olarak görülür. Elbette Cittaslow kıyaslaması belli başlı kriterlere göre yapılır; fakat bu kriterler daha iyi ve konforlu bir yaşam düzeninin nasıl olduğuna yöneliktir. Yazımızda da cittaslow ne demek sorusundan hareket ederek sakin şehir unvanının kriterlerine göz atacağız. Ayrıca Türkiye’deki sakin şehirleri de listeleyeceğiz.
Sakin Şehir Nedir? Sakin Şehir Kriterleri Nelerdir?
Güvenli, sakin ve huzurlu bir yaşam düzeni, çoğu kişinin hayalidir. Bununla beraber içinde bulunduğumuz çağ, küreselleşmeye bağlı megakent düzenine ve tek tip konutlaştırma çalışmalarına sahne oluyor. Böyle olunca sakin şehirlerin değeri de tekrar tekrar hatırlanıyor. Peki sakin şehir (cittaslow) kavramı, literatürde kendine nasıl yer buldu? Sakin şehirler neler baz alınarak belirlendi?
Cittaslow, citta (İtalyanca) ve slow (İngilizce) kelimelerinin bir arada bulunmasıyla oluşan ve 1998’da ortaya çıkan bir hareketin sonucu. Cittaslow hareketi, İtalyan Paola Saturnini tarafından günümüze kazandırılarak kendini öne çıkardı. Eski Belediye Başkanı olan Saturnini, modern yaşam tarzının bir getirisi olan hızlılığa ve kaygıya karşı çıkış olarak sakin ve yavaş şehir tanımlarını yerleştirdi. Yerel yönetimler için de sakin şehir kriterlerini öneren Saturnini, bugün şehir yaşantısından yakınanların imdadına koşacak bir kavrama esin kaynağı oldu.
Cittaslow hareketinin kendisine seçtiği, evler taşıyan turuncu bir salyangoz simgesi de hareketin hedeflediği yavaş ve sakinliği vurgular. Cittaslow hareketi, belediye ve yerel yönetimlere bağlı olduğundan, söz konusu kriterler de belediyenin karşılaması gereken özellikler olarak bilinir. Sakin şehir kriterleri çerçevesinde öne çıkan nitelik ise şehir nüfusunun 50 binin altında olmasıdır.
(Türkiye’nin sakin şehirleri arasındaki Muğla- Akyaka)
Cittaslow hareketinin belirlediği sakin şehir kriterleri ise şu şekildedir:
- Çevre Politikası,
- Kentsel Yaşam Politikası,
- Altyapı Politikası,
- Tarımsal, Esnaf ve Sanaatkarlar Politikalar,
- Turizm ve Turistlik Politikalar,
- Misafirperverlik, Eğitim ve Farkındalık Çalışmaları
- Sosyal Uyum
- İş Birlikleri-Ortaklıklar
Yukarıdaki kriterler, sakin şehir üyesi olarak harekete katılmak isteyen belediye yönetimlerine yöneliktir. Bu kriterlerin içeriklerini özetlersek şöyle bir çıkarım yapabiliriz:
- Hava ve su temizliğini, yasalarda belirtilen şekilde belgelemesi,
- Atık su tesisinin bulunması,
- Kentsel katı yapıdaki atıkların ayrıştırılması,
- Kamusal ışık kirliğinin azaltılması,
- Özel taşıt kullanımına alternatif olarak eko ulaşımın planlanması,
- Engelliler için mimari engellerin ortadan kaldırılması,
- Aileler ve hamile kadınlar için girişim planları,
- Şehir dışında çalışan aday sakin şehirlerinin oranı,
- Şehrin günümüz krizlerine karşı direnç gösterebilmesi,
- Şehre ait değerleri iyileştirme çalışmaları,
- Şehir merkezinin ve kamu binalarının değerlerini artırmaya yönelik programlar,
- Şehirdeki verimli bitki veya meyve ağaçlarının kullanılarak sosyal yeşillik alanlarının oluşturulması,
- Sürdürülebilir mimari için hizmet masalarının oluşturulması,
- Şehirde internet ağının olması,
- Kirletici unsurlarının izlenmesi ve azaltılması,
- Kamusal sürdürülebilirlik kentsel planlamalar,
- Kent içindeki kullanışlı yeşil alanlarının, verimli bitkiler ile değerlendirilmesi,
- Yerel ürünlerin ticari kullanımlara açılması,
- Doğal ve yerel alışveriş merkezlerinin kurulması,
- Agroekolojinin geliştirilmesi,
- El yapımı ya da etiketli-markalı esnaf ürünlerinin korunması,
- Geleneksel iş teknikleri ile zanaatların değerinin artırılması,
- Otel kapasitelerinin artırılması, (Turizm açısından turist kazandırmak için)
- Kamuya ait restoranlarda yerel veya organik tarım ürünlerin kullanılması,
- Yerel ve geleneksel kültürel etkinliklerinin yapılması, planlanması,
- Misafirleri iyi karşılama,
- Esnaf ile operatörlerinin farkındalıklarını artırmak,
- Eğitimci, yönetici ve çalışanların Cittaslow tema ve kriterleri hakkında sürekli eğitim alması,
- Yöre insanlarına da Cittaslow’un anlamı ve içeriği hakkında kalıcı eğitim vermek,
- Cittaslow kampanyalarının desteklenmesi,
- Cittaslow logosunun internet sayfasında yer alan antetli kağıdın kullanılması,
- Ayrımcılığa karşı farkındalık çalışmaları,
- Farklılıklara saygı.
- Cittaslow’un iş birliği içinde olduğu kuruluşlara destek vermek.
Üye olma kriterlerinin detaylı bilgilerini ve zorunlu kriterlerini, cittaslowtürkiye.org adresinden göz atabilirsiniz.
Türkiye’deki Sakin Şehirler Listesi (2022)
Türkiye’deki bazı şehirler de sakin şehirler arasına katılarak listede kendine yer bulmuştur. Türkiye’nin ilk cittaslow şehri ise listeye 2009 yılında giren Seferihisar (İzmir) olmuştur. Cittaslow hareketinin resmi organlarından Cittaslow International Başkanlık Konseyinin son listesine göre (2022) Türkiye’nin sakin şehirleri şu şekildedir:
- Seferihisar (İzmir)
- Akyaka (Muğla)
- Eğirdir (Isparta)
- Şavşat (Artvin)
- Gökçeada (Çanakkale)
- Gerze (Sinop)
- Güdül (Ankara)
- Göynük (Bolu)
- Halfeti (Şanlıurfa)
- Foça (İzmir)
- İznik (Bursa)
- Köyceğiz (Muğla)
- Perşembe (Ordu)
- Mudurnu (Bolu)
- Ahlat (Bitlis)
- Arapgir (Malatya)
- Uzundere (Erzurum)
- Yalvaç (Isparta)
- Vize (Kırklareli)
- Yenipazar (Aydın)
- Kemaliye (2022’de eklendi.)
Listeye 2022 yılında eklenen Kemaliye ilçesi, Türkiye’nin de listeye giren son sakin şehridir. Kemaliye’nin de listeye eklenmesiyle Türkiye’nin sakin şehirleri sayısı 21’ye yükselmiştir. Şimdi bu cittaslow unvanını hak eden bu şehirleri tek tek ele alalım ve sakin şehir özelliklerine göz atalım.
Seferihisar
İzmir iline bağlı Seferihisar ilçesi, 2022 itibariyle 52 bin nüfusa sahiptir. Seferihisar, Türkiye’nin ilk cittaslow kenti unvanını alarak turizm açısından da merak uyandıran bir ilçe olarak öne çıkmıştır. Bununla beraber Cittaslow unvanını alma şartlarından biri olan 50 bin nüfusun altında olma şartı, Seferihisar açısından aşılmış durumdadır. Yine güncel listede Seferihisar adı hâlâ geçmektedir. Şimdi bu yörenin sakinliğine ve huzur anlayışına eşlik eden turizm olanaklarını ve tarihi değerlerine göz atalım.
- Sığacık Kalesi
- Teos Antik Kenti
- Doğa Okulu
- Lededos Antik Kenti
Akyaka
Muğla’nın Ula ilçesine bağlı bir mahalle olan Akyaka, 10 bin nüfusa sahiptir. Akyaka, 2011 yılında sakin şehir unvanını hak etmiştir. Turizm açısından da keşfedilmeyi hak eden yörelerden biri olan Akyaka, cittaslow kriterlerinde geçerli olan yeşillik ve turistlik değer açısından öne çıkan yerlerdendir. Yörenin sakin şehir kriterlerindeki turistlik değere sahip tarihi yerleri ise şu şekildedir:
- Akyaka Milli Parkı
- Idyma Antik Kenti
- Nail Çakırhan Müze Evi
- Azmak Kaya Mezarları
- Sedir Adası
Eğirdir
Isparta’ya bağlı bir ilçe olan Eğirdir, 31 bin nüfusa ev sahipliği yapar. Sakin şehirler sıralamasına 2017 yılında girmeyi başarmıştır. Yine turizm açısından önemli bir potansiyeli barındıran Eğirdir, sıklıkla doğal güzelliği için tercih edilen yerlerdendir. Eğirdir’in görülmesi gereken tarihi yerleri ise şöyledir:
- Eğirdir Hanı
- Yeşilada Kilisesi
- Dündar Bey Medresesi
- Tarihi Pınar Pazarı
- Malos Antik Kenti
- Kovada Milli Parkı
- Aya Georgias Kilisesi
- Barla Kasabası
- Barla Çeşnigir Sinan Paşa Cami
- Eğirdir Kervansarayı
Şavşat
Artvin’in 16 bin nüfusa sahip ilçesi Şavşat, yemyeşil doğası ile dikkat çeken sakin şehirlerden biridir. Yöre halkı tarafından da sahiplenen Artvin Şavşat, doğal güzelliğin korunması açısından da Cittaslow olma şartlarını karşılar. Şavşat özelindeki tarihi yerler ise şu şekilde sıralanır:
- Tepeköy Yaşam Kültürü Müzesi
- Maden Köyü
- Tibet Manastırı
- Şavşat Kalesi
- Veliköy Eski Ahşap Cami
- Satler Kilisesi
- Meydancık Taş Kemer Köprüsü
Gökçeada
Çanakkale’ye bağlı Gökçeada 2021 nüfus ölçümlerine göre 10 bin nüfusu barındırıyor. Gökçeada, çok yönlü kültür geçitlerinden biri olarak Türkiye’nin en gözde kültür turizmi yerlerinden biridir. Gökçeada’da görülmesi gereken yerlerin listesi ise şöyledir:
- Gökçeada Kaya Mezarı
- İmroz Eski Rum Köyleri
- Peynir Kayalıkları
- Gökçeada Su Altı Milli Parkı
Gerze
Sinop iline bağlı Gerze, güncel nüfus verilerine göre 26 bin nüfusa sahiptir. Türkiye’nin en mutlu şehri olarak anılan Sinop’a layık bir şekilde doğal ve huzurlu yerler arasındadır. Bununla beraber Gerze’nin çoğu tarihi yapısı, 1956 yılındaki yangında hasar görmüştür. Kalan tarihi yapılar ise şöyledir:
- Taş Han
- İskele Cami
- Tümülüs Mezar
- Deniz Feneri
- Yakup Ağa Konağı
Güdül
Listeye Ankara’dan giriş yapan Güdül, güncel verilere göre 10 bin nüfusa sahiptir. Güdül, Türküye’nin 18. sakin şehri olarak Cittaslow unvanını almaya hak etmiştir. İç Anadolu’nun ilk sakin şehri olan Güdül gezilmesi gereken tarihi yapılara da ev sahipliği yapar. Görülmesi gereken tarihi yapılar şu şekildedir:
- Güdül Evler
- İnönü Mağaraları
- Sorgun Milli Parkı
Göynük
Bolu ilinde yer alan Göynük, 14 bin nüfusa sahip olarak Cittislow unvanını elde edecek kriterleri karşılar. Göynük, hem doğal hem de tarihi yerleri ile öne çıkan turizm durakları arasındadır. Bolu Göynük’te görülmesi gereken tarihi yerler ise şu şekildedir:
- Göynük Evleri
- Zafer Kulesi
- Akşemsettin Konağı
- Gazi Süleyman Paşa Cami
- Anıt Ağaçlar
Halfeti
Şanlıurfa’nın öne çıkan ilçesi Halfeti, güncel ölçümlerde 41 bin nüfusa sahiptir. Sakin şehirler ağına katılmasıyla yabancı turistlerinin de ilgisini çeken Halfeti, çok yönlü turizm adreslerinden biridir. Kentin öne çıkan tarihi yapıları ise şöyle sıralanır:
- Halfeti Tarihi Konaklar
- Eski Halfeti
- Halfeti Ulu Cami
- Kız Mağarası
- Soğmatar Antik Kenti
- Rumkale
Foça
İzmir’in en popüler tatil yerlerinden biri olan Foça, 33 bin nüfus ile Cittaslow nüfus kriterini karşılar. İzmir’in ikinci sakin şehri olarak anılan Foça, turizm potansiyeli kadar tarihi değerleriyle de öne çıkar. Foça’nın görülmesi gereken tarihi yapıları şu şekildedir:
- Athena Tapınağı
- Kayalar Cami
- Osmanlı Mezarlığı
- Pers Mezar Anıtı
- Foça Yel Değirmenleri
- Phokaia Antik Kenti
İznik
Bursa ilinin bir ilçesi olan İznik, güncel verilerde 44 bin nüfusa sahip olarak görülür. Selçuklu ve Osmanlı tarihinde de başkent olarak anılan kentlerden biri olan İznik, farklı kültürlerin de geçit noktalarından biridir. Cittaslow kriterleri açısından da kültürel turizm adreslerinden biri olan Bursa İznik, aşağıdaki tarihi yapılara ev sahipliği yapar:
- İznik Ayasofya Müzesi (Orhan Cami)
- Nikaia Antik Kenti
- Aziz Tryphonos Kilisesi
- İznik Kalesi
- Yeşil Cami
- İznik Müzesi
Köyceğiz
Muğla’nın doğal yaşam merkezlerinden biri olan Köyceğiz, güncel ölçümlere göre 38 bin nüfusa sahiptir. Temiz ormanlık havası ile öne çıkan Köyceğiz, tarihi yapılar açısından da görmeye değer yerlerdendir. Muğla Köyceğiz’deki tarihi yapılar şöyledir:
- Kaunos Kral Mezarları
- Karya Yolu
- Sait Bey Konağı
- Kaunos Antik Kenti
Perşembe
Ordu’ya bağlı Perşembe ilçesi, güncel verilerde 30 bin nüfusa sahip olarak bilinir. Perşembe ilçesi, Ordu’nun doğal güzelliklerini yansıtan konumuyla sakin şehirler arasındaki yerini sağlamlaştırıyor. Kentin görülmeye değer tarihi değere sahip yerleri ise şu şekildedir:
- Yason Burnu
- Yason Kilisesi
- Honat Adası
Mudurnu
Bolu’nun bir başka sakin şehri unvanına sahip ilçesi Mudurnu ise 18 bin nüfusa sahiptir. Türkiye’nin 15. sakin şehri olan Mudurnu, geleneksel dokularını koruyan yerler arasındadır. Mudurnu’da görülmeyi hak eden tarihi yapılar ise şu şekildedir:
- Mudurnu Kalesi
- Saat Kulesi
- Yıldırım Bayazıt Hamamı
- Orhan Bey Cami
- Yıldırım Bayazıt Cami
- Kanuni Sultan Süleyman Cami
- Karataş Konağı
Ahlat
Bitlis’in tarihi ve turistlik yerlerinden biri olan Ahlat, 42 bin nüfusa ev sahipliğinde bulunur. Ahlat, sakin şehir unvanına sahip olmasıyla yabancı turistlerin de Türkiye’deki uğrak yerlerinden biri olmuştur. Bitlis Ahlat’ın öne çıkan tarihi yapıları da şöyledir:
- Ahlat Müzesi
- Ahlat Selçuklu Mezarlığı
- Emir Bayındır Kümbeti
- El Aman Hanı
- Ahlat Mağara Evleri
- Usta Şağirt Kümbeti
Arapgir
Malatya’nın sakin şehri Arapgir, güncel verilerde 10 bin nüfusa sahip Cittaslow kentlerinden biridir. Arapgir, sakin şehir unvanına sahip olmayı hak eden doğal güzellikleri dışında tarihi yapılara da sahiptir. Kentin öne çıkan tarihi yapılarını şöyle ele alabiliriz:
- Çarşı Hamamı
- Millet Hanı
- Onur Yazılı Mağara
- Kaya Arası Kanyonu
Uzundere
Erzurum’un görülmeye değer sakin şehirlerinden olan Uzundere, turizm değerinin yükselmeye başladığı yerler arasında bulunuyor. İlçe, doğal yaşama kaynak olan mekânları dışında tarihi yapılara da ev sahipliği yapıyor. Erzurum Uzundere’nin öne çıkan tarihi ve doğal yerleri da şöyledir:
- Öşvak Kilisesi
- Tortum Gölü
- Tortum Şelalesi
- Tarihi Uzundere Evleri
Yalvaç
Isparta’nın sakin şehir unvanına sahip ili Yalvaç, 22 bin nüfusu barındırıyor. İlçe, tarihi geçmişi ile anılarak yerli turistler kadar yabancı turistleri de ağırlıyor. Yalvaç’ın tarihi değere sahip yapıları ise şöyledir:
- Men Tapınağı
- Yalvaç Müzesi
- Hoyran Kaya Mezarları
- Devlethan Cami
Vize
Kırklareli’nin sakin şehri Vize, güncel nüfus ölçümlerine göre 28 bin nüfusa sahiptir. Vize özellikle tarihi yapıları ile anılan yerler sakin şehirler arasındadır. Vize’nin öne çıkan tarihi yerleri ise şöyledir:
- Gazi Süleyman Paşa Cami
- Asmakayalar Mağara Manastırı
- Kaya Sunakları
- Cehennem Şelaleleri
- Vize Kalesi
Yenipazar
Aydın’ın nevi şahsına münhasır yerlerinden Yenipazar ilçesi, 11 bin nüfusu barındırır. Yenipazar, kültürel değerlerinin korunup sahip çıkıldığı sakin şehirler arasında da öne çıkar. Yörenin hakim tarihi yapıları ise şöyledir:
- Yörük Ali Efe Müzesi
- Alhan Hamamı
- Donduran Kalesi
Kemaliye
Cittaslow özelliklerine sahip son yöremiz ise Erzincan’ın Kemaliye ilçesi. Güncel nüfus verilerine göre Kemaliye, 5 bin nüfusa ev sahipliği yapıyor. Kemaliye 2022 yılında Cittaslow ağına katılarak adını tüm dünyaya duyurdu. Yöre, Erzincan’ın turizm potansiyelini karşılayarak yerli ve yabancı turistlerinin de uğrak yerleri arasında yer almaya hazırlanıyor. Ayrıca ilçe, farklı medeniyetlere ev sahipliği yapan kültürel ve tarihi konumundan dolayı UNESCO Dünya Geçici Miras Listesinde de kendine yer buldu. Kemaliye’nin öne çıkan tarihi ve doğal yapıları ise şöyle sıralanıyor:
- Karanlık Kanyon
- Kemaliye Cami
- Kemaliye Müzesi
- Hıdır Sultan Abdal Ocağı
Cittaslow nedir sorusundan hareket ederek Türkiye’deki güncel sakin şehirleri ele aldık. Görüldüğü üzere sakin şehir unvanı almak için etraflıca ele alınması ve karşılanması gereken kriterler söz konusudur. Ülkemizdeki sakin şehir unvanlı yörelerin ise sakin şehir olarak anılmaya devam etmesi için çevre, kültür ve sosyal sorumluluk odaklı çalışmaları devam ettirmeleri gereklidir.
